Područje istraživanja / Research area

 

MEDITERANSKI “HOTSPOT”

 

Hutovo blato

Mediteranski bazen pokriva više od 2 miliona kvadratnih kilometara u 34 zemlje i po veličini je drugi najveći “hotspot” (vruča tačka biodiverziteta) u svijetu. Položaj na dodiru dvije velike kopnene mase, Evroazije i Afrike, uz veliku topografsku raznovrsnost, izražene visinske razlike i jedinstvene klimatske prilike doveo je do nastanka spektakularnih pejzaža i zapanjujućeg bogatstva vrsta i staništa na ovom prostoru. Visok stepen endemizma u području Mediterana je rezultat geološke starosti područja, glacijalnih događaja i raznovrsne geološke podloge. Usljed nedovoljne zaštite preostalih očuvanih prirodnih područja, visokog stepena endemizma i sve većih prijetnji, Mediteranski bazen predstavlja jedno od najugroženijih žarišta biološke raznovrsnosti u svijetu.

Ključna područja biološke raznovrsnosti Mediterana definisana su na osnovu prisustva populacija globalno ugroženih vrsta, vrsta ograničenog rasprostranjenja, biom-ograničenih vrsta ili kongregatorskih vrsta na određenom području. Ukupno je identifikovano 1.110 ključnih područja biološke raznovrsnosti u mediteranskom području od kojih većinu karakteriše prisustvo većeg broja globalno ugroženih vrsta. Na prostoru Bosne i Hercegovine nalaze se tri prioritetna područja za zaštitu biodiverziteta Mediterana: dolina rijeke Neretve južno od Mostara, močvarni kompleks Hutovo blato i dolina rijeke Trebižat.

Dolina rijeke Neretve

Sa dužinom od oko 220 km (od kojih je završnih 20 km u Republici Hrvatskoj) rijeka Neretva predstavlja najveću i vodom najbogatiju rijeku Hercegovine. U gornjem dijelu toka, od izvora koji se nalazi ispod visokih planinskih vrhova istočne Hercegovine, Neretva teće kroz duboke kanjone planinskog područja. Nasuprot tome u donjem dijelu toka formira široku dolinu i zajedno sa svojim pritokama gradi jedinstveni ekološki sistem u ovom dijelu Mediterana.

Sliv rijeke Neretve se prostire na teritoriji Bosne i Hercegovine i Hrvatske, a preko pritoke Trebišnjice i na području Crne Gore, čineći najveći dio jadranskog sliva BiH. Glavne pritoke u donjem dijelu toka su: Trebižat (desna pritoka), Buna, Bregava i Krupa (lijeve pritoke).

Rijeka Neretva u Počitelju	Rijeka Bregava

Jedan dio vode iz sliva Trebišnjice odlazi direktno u Jadransko more, a preostali dio ide u Neretvu. Rijeke Trebišnjica i Trebižat predstavljaju karakteristične primjere ponornica, kraških rijeka koje u pojedinim dijelovima svoga toka poniru pod zemlju i ponovo izviru na nižim nadmorskim visinama.

Dolina Rijeke Neretve

Vodostaj rijeke Neretve značajno varira tokom godine. Proljetni maksimum dostiže početkom maja mjeseca, dok se drugi maksimum javlja sredinom novembra. Najniže vrijednosti vodostaja su u avgustu i septembru. U svom donjem dijelu dolina rijeke Neretve se nalazi na granici između mediteranskog i kontinentalnog klimatskog pojasa. Blage, kišovite zime i topla, suha ljeta karakteristični su za ovo područje. Ovo područje pripada zoni submediteranske listopadne vegetacije.

Močvarni kompleks Hutovo blato

Posljednjih 30 km toka rijeka Neretva usporava i širi se u prostrano močvarno područje koje se pruža na 20.000 hektara u Bosni i Hercegovini i preko granice u Republiku Hrvatsku do obala Jadranskog mora. Močvarni ekosistemi u dolini rijeke Neretve, od Mostara do ušća u Jadransko more, spadaju među najveće i najvrijednije ostatke prirodnih močvara Mediterana. U sjevernom dijelu ovog močvarnog kompleksa nalazi se močvara Hutovo Blato, park prirode i jedan od najbogatijih močvarnih rezerveta u ovom dijelu Evrope. Gornje Blato sa Deranskim jezerom je najvažniji i najočuvaniji dio močvarnog kompleksa rijeke Neretve. Ovo područje je gotovo stalno poplavljeno i izolovano prostranim i neprohodnim tršćacima. Na ovom prostoru formira se i rijeka Krupa koja nastaje od vode pet jezera (Škrka, Jelim, Orah, Drijen, Deransko), odnosno brojnih, uglavnom podvodnih izvora. Rijeka Krupa povezuje Hutovo blato sa rijekom Neretvom.

Dolina rijeke Trebižat

Vodopad Kravice na rijeci Trebižat

Rijeka Trebižat je desna pritoka Neretve. Od izvora do ušća Trebižat i njegove pritoke poniru i ponovo izviru više puta, mijenjajući nekoliko imena. Nakon što rijeka Vrljika ponire u Hrvatskoj, vode ove rijeke se ponovo pojavljuju u Peć Mlinima u Bosni i Hercegovini gdje rijeka nosi naziv Tihaljina. Kroz Hercegovinu vode rijeke Trebižat, odnosno riječnog sistema Tihaljina-Mlade-Trebižat, na više mjesta poniru i ponovo izviru formirajući naizmjenično podzemne i nadzemne tokove. Od izvora u Peć Mlinima do Klobuka rijeka nosi naziv Tihaljina, dok se u nastavku od izvora Klokun pa do ušća Vrioštice zove Mlade. Finalni dio toka od mjesta Humac do ušća u rijeku Neretvu nosi naziv Trebižat. Izvor rijeke u Peć Mlinima nalazi se na nadmorskoj visini od 130 m dok se ušća u rijeku Neretvu nalazi na 8 m nadmorske visine. Od izvora do ušća u Neretvu kod Čapljine, rijeka Trebižat je duga oko 50 km. Ukupna dužina riječnog sistema od izvora Vrljike u Hrvatskoj do ušća u Neretvu je oko 70 km.

Dolina rijeke Trebižat je područje izuzetne ekološke vrijednosti s prekrasnim izvorima Vrioštice i Tihaljine i brojnim sedrenim formacijama i slapovima kao što su Koćuša, Kravice i Bučina. Najimpresivniji među njima je 25 m visoki vodopad Kravice. Sedrene formacije karakteristične su o tome što nastaju na kraškim rijekama koje su bogate kalcijum karbonatom. Presudnu ulogu u njihovom formiranju imaju sedrotvorne zajednice organizama koje su vrlo osjetljive na promjene u životnoj sredini jer njihov opstanak zavisi od kombinacije većeg broja različitih ekoloških faktora, posebno od čiste vode. U dolini rijeke Trebižat posebno su ugroženi kraški izvori, prije svega izvor Tihaljine u Peć Mlinima i izvor Modro oko kao i sedrotvorne zajednice cjelokupnog područja.

DINARSKO KRAŠKO PODRUČJE – CENTAR BIODIVERZITETA BALKANSKOG POLUOSTRVA

Dinarski kraški region odlikuje se prisustvom velikog broja jedinstvenih vrsta i tipova staništa i spada među najfascinantnija prirodna područja na Balkanu. Ovaj region koji se proteže od Slovenije do Albanije najveće je kontinuirano kraško područje u Evropi. Centralni dio Dinarida nalazi se na teritoriji Bosne i Hercegovine. Krečnjačke planine u BiH zauzimaju najveći dio zemlje, pružajući se u smjeru sjeverozapad-jugoistok. Kraški reljef ovog područja karakteriše se velikom raznovrsnošću staništa. To bogatstvo posebno dolazi do izražaja na prostoru Hercegovine gdje se susreću uticaji tople mediteranske klime i alpske klime planinske regije. Ovo područje karakteriše izuzetno visok nivo biološke raznovrsnosti i prisustvo velikog broja endemičnih i reliktnih vrsta.

 

Dabarsko polje ljeti i zimi

Kraški reljef nastaje rastvaranjem lako topljivih stijena, prije svega krečnjaka i dolomita, pod uticajem vode. Kišnica koja je kiselog karaktera rastvara ove stijene formirajući brojne pukotine i šupljine koje su tipične za kraški pejzaž. Površinske forme reljefa javljaju se u rasponu od malih depresije pečnika nekoliko desetina metara do kraških polja površine nekoliko stotina kvadratnih kilometara.

Popovo polje

Erozijom karbonatnih stijena pod uticajem vode dolazi do formiranja kompleksnog sistema površinskih i podzemnih kraških formi koje imaju veliki uticaj na hidrološki režim područja. Na kraškom području površinske vode odlaze u podzemlje kroz brojne šupljine u geološkoj podlozi formirajući podzemne tokove. U ovom području brojni potoci i rijeke nestaju ispod površine kroz ponore i opet se ponovo pojavljuju u izvorima na nižim nadmorskim visinama. Izvori u kraškom području su specifični, za vrijeme kišnog razdoblja bogati su vodom, pa često stvaraju jake i iznenadne bujice, dok u sušnim periodima nivo vode značajno opada, a mnogi od njih potpuno presuše.

Izvor rijeke Bune

Izvor rijeke Bune karakterističan je primjer kraškog izvora. Voda koja izvire iz pećine u podnožju 200 m visoke stijene formira jedan od najljepših i vodom najbogatijih izvora u Evropi. Jedinstven kraški fenomen su i estavele, šupljine u tlu koje povezuju podzemne vodne sisteme sa površinom. Zavisno od nivoa vode u podzemlju oni djeluju kao izvori ili ponori.

Kraška polja

Kraški teren Dinarskog područja je ispresjecan velikim, često potpuno zatvorenim depresijama poznatim kao kraška polja. Kraška polja su najkarakterističniji hidro-geomorfološki fenomen dinarskog krša. To su velike zatvorene depresije ravnog dna, oivičene strmim planinskim padinama, u kojima se javljaju povremeni ili stalni vodotoci koji u potpuno zatvorenim poljima izviru i poniru na rubovima polja. Kraška polja su najčešće oivičena strmim planinskim padinama. Tokom kišne sezone kada kapacitet ponora nije dovoljan za odvođenje površinskih voda, dolazi do plavljenja polja. Privremena jezera često pokrivaju velike dijelove polja mjesecima, a trajanje plavljenja zavisi od količine padavina. U prirodnim uslovima plavljenje traje 3-7 mjeseci. Kraška polja Hercegovine spadaju među najveća u svijetu, raspoređena su kaskadno, od oko 1200 m nadmorske visine spuštajući se do nivoa mora. U jednom od njih, Popovom polju, nalazi se i pećina Vjetrenica koja sa dužinom od preko 6 km predstavlja najveći pećinski sistem u Bosni i Hercegovini i jedan od najvećih u Dinaridima. Pećina Vjetrenica je stanište za više od 200 vrsta, uključujući ribe i školjke koje naseljavaju podzemna staništa, kao i čovječju ribicu (Proteus anguinus), endemičnog vodozemca koji živi u podzemnim vodama Dinarskog krša. Iako su kraška područja u svijetu poznata kao sušna sa vrlo ograničena površinskim vodama, veliki broj kraških polja Dinarida bogat je izvorima, trajnim ili privremenim potocima i rijekama. Zbog bogatih izvora vode ova polja su važna močvarna područja mediteranske regije Hercegovine. Kraški ekosistemi, posebno kraški vodotoci, su vrlo osjetljivi na antropogene uticaje.

Tokom posljednjih 50 godina u kraškom području Bosne i Hercegovine pokrenuti su ili implementirani brojni veliki infrastrukturni, prije svega hidroenergetski projekti. Kao posljedica ovih projekata rijeke regije su znatno izmijenjene i degradirane. Pored toga klimatske promjene koje dovode do promjena temperature i padavina takođe imaju značajan uticaj na ove vodotoke. Promjena klime u kombinaciji sa prevelikim iskorištavanjem već je dovela do smanjenja količine vode u rijekama regije.

 

Mostar

 

THE MEDITERRANEAN BASIN HOTSPOT

 

Hutovo blato

The Mediterranean Basin Hotspot is one of the biological wonders of the world. It covers more than 2 million square kilometers across 34 countries and it is the second largest hotspot in the world. The location at the intersection of two major landmasses, Eurasia and Africa and a huge topographical diversity, altitudinal differences and unique climate have contributed to the spectacular scenery and rise of an astounding array of species and habitats in this region. High endemism in the Basin is the result of the age of the geological platform’s age, glacial events and diversity of underlying rock substrata. The weak protection of remaining natural habitats, high level of endemism and the increasing threats make the Mediterranean Basin one of the most endangered of all biodiversity hotspots.

Key biodiversity areas in the Hotspot were determined by identifying the sites that inhabit populations of globally threatened species, restricted-range species, biome-restricted species or congregatory species. In total, 1,110 key biodiversity areas were identified for the Mediterranean Basin Hotspot with most of the sites containing several globally threatened species. Three biodiversity hotspots are identified in Bosnia and Herzegovina: Neretva River valley south of Mostar, Hutovo blato wetland complex and the Trebižat River valley.

Neretva river valley

With a length of approximately 220 km (of which the final 20 km are in Croatia) Neretva River is the largest and water richest river in the Herzegovina region. It rises underneath the high mountain peaks of eastern Herzegovina and in the upper part flows through deep gorges of the mountain region. With its tributaries, it forms the unique ecological system in this part of Mediterranean.

The Neretva River basin is shared between Bosnia and Herzegovina and Croatia as well as with Montenegro trough Trebišnjica River subbasin. Neretva River comprises most of the Adriatic watershed of Bosnia and Herzegovina. Major tributaries of the lower section of Neretva River are: Trebižat (right tributary), Buna, Bregava, and Krupa (left tributaries). One part of water from the Trebišnjica's subbasin drains directly to the Adriatic Sea, while other part goes also to Neretva. The Trebišnjica and the Trebižat rivers are characteristic examples of “sinking” rivers that drain into the underground system and reappear.

 

 

Neretva river-Pocitelj	Bregava river

The water level of Neretva River fluctuates significantly over a year. It reaches spring maximum at the beginning of May, and second maximum in the middle of November. The lowest values are reached in August and September.

Neretve river valley

The lower Neretva river valley belongs to the sub Mediterranean deciduous vegetation zone. The area is under variable influence of the Mediterranean, located at the border of the Mediterranean and the continental climate belt. It is characterized by mild, rainy winters and hot, dry summers.

Hutovo Blato wetland

Along the last 30 km, the Neretva River slows down and expands into a vast wetland area that covers 20,000 hectares spreading from Bosnia Herzegovina over the Croatian border to the Adriatic. From Mostar to the river mouth in Croatia, the valley of the Neretva River encompasses some of the largest and the most valuable remnants of the natural Mediterranean wetlands. In its northern part the most important marshland complex is Hutovo Blato, Nature Park and one of the richest wetland reserves in this part of Europe. Gornje Blato with Deransko Lake is the most important and largely preserved part of the wetland complex of Neretva River. This area is largely permanently flooded and isolated by vast and impassable reed beds. Hutovo blato is connected to the Neretva River through the Krupa River, formed out of five lakes (Škrka, Jelim, Orah, Drijen, Deransko) and numerous, mainly underwater springs.

Trebižat river valley

Kravice tufa waterfall on Trebižat river

The Trebižat River flows into the Neretva from its right side, sinking and reappearing several times. From its spring(s) to the mouth in the Neretva River, it undergoes several name changes. After it goes underground as Vrljika River in Croatia, it reappears at Peć Mlini in Bosnia and Herzegovina as Tihaljina River. Through Herzegovina it flows as the Tihaljina-Mlade-Trebižat river system with losing, sinking and underground stream sections. From the spring at Peć Mlini to Klobuk it is called Tihaljina River, from the Klokun spring to the junction with the Vrioštica is called Mlade. From Humac to the mouth into the Neretva it is called Trebižat. The source of the river is at app. 130 m a.s.l. at Peć-Mlini and 8 m a.s.l. at its mouth into the Neretva River. Trebižat River, the right tributary of the Neretva, flows about 50 km from its source at Peć Mlini to its mouth into the Neretva River near Čapljina. The total length of the river system from the spring of Vrljika in Croatia to the mouth into the Neretva River is app. 70 km.

The valley of the Trebižat River is an area of remarkable ecological value with beautiful Vrioštica and Tihaljina springs, travertine forms and the waterfalls of Koćuša, Kravice and Bučine. The most impressive is 25 m high Kravice Waterfall. The river Trebižat is known for its travertine formations. The travertine formations, barriers and waterfalls, develop on karst rivers that are rich in calcium carbonate. The communities of travertine creators have a crucial role in their development. These communities are very sensitive because they depend on a combination of various environmental factors, especially on clean water. In the Trebižat River valley several habitat types can be regarded as threatened and endangered, particularly calcareous springs, such is the spring of the Tihaljina River in Peć Mlini, Modro oko spring and the travertine-forming communities of the entire Trebižat River.

DINARIC KARST REGION – THE CENTER OF BIODIVERSITY OF THE BALKAN PENINSULA

Dinaric karst region, one of the most fascinating landscapes of the Balkan region hosts a wide range of unique habitats and species. The Dinaric Karst is the largest continuous karst area in Europe that extends from Slovenia to Albania. Central part of the Dinarides is located on the territory of Bosnia and Herzegovina. Karst mountains of Bosnia and Herzegovina occupy largest part of the country extending in the northwest-southeast direction. The karst topography of the area is characterized with high diversity of habitats particularly in the Herzegovina region where warm climate of the Mediterranean region collides with the alpine climate of the Dinaric Mountains. The region has extremely rich biodiversity including numerous endemic and relict species.

 

 

Dabarsko polje in summer and winter

Karst is formed from the dissolution of soluble rocks including limestone and dolomite by water. Acidic rainwater dissolves rocks creating an network of cracks and cavities typical for karst landscape. Under the influence of water carbonate bedrock erodes forming a complex of surface and underground karst features, having strong influence on the hydrological regime of the area. Karst surface forms range from small depression of tens of meters in diameter to karst poljes (karst fields) exciding hundreds of square kilometers.

Popovo polje

In the karst surface water drains underground through a network of cavities and caverns forming underground rivers. In karst regions numerous streams and rivers disappear in ponors and reappear again in the springs at a lower altitude. Some of them are only temporary and dry out in summer. Limestone springs are specific and during rainy periods, a large quantity of water pours out from them, creating a strong, sudden water flow, while during dry periods water level decreases significantly and many of them dry out. 

Spring of Buna

The source of the Buna River is one of the best examples of a karst spring. It flows out from the cave situated at the base of a 200 m high cliff. It is one of the most beautiful and water richest in Europe. Unique karst phenomenon are estavelas, which are holes in ground that connect underground water system with the surface. Depending on water level they act as springs or ponors.

Karst poljes

Karst landscape is interspersed by large closed depression known as karst poljes. Karst poljes are the most characteristic hydro-geomorphic phenomena of the Dinaric karst. They are large closed depression with a flat floor and intermittent or perennial streams and rivers that drain underground. The poljes are often sharply bordered by steep slopes of surrounding karst mountains. As capacity of ponors is not sufficient to drain all the water underground during rainy season, flooding occurs in the poljes. Temporary lakes often cover large parts of the poljes for months. Duration of flooding depends on the rain-fall, in natural conditions it lasts from 3 to 7 months.The karst poljes of Herzegovina are among the largest in the world cascading from altitudes of about 1200 m a.s.l. down to the sea level. Vjetrenica Cave, located in Popovo polje, with over 6 km of length is the largest cave system in Bosnia and Herzegovina. The Vjetrenica cave system is home to over 200 species, including Olm (Proteus anguinus), a blind amphibian endemic to the subterranean waters of the Dinaric karst, cave-dwelling fish and the shellfish that can be found only in underground aquifers. Although karst areas are known worldwide as arid places with very limited open waters, in many karst poljes of the Dinaric region numerous springs, permanent or temporary streams and rivers appear. Due to the rich water sources these poljes are important wetland areas of the Mediterranean region of Herzegovina.

Karst ecosystems, particularly karst watercourses, are very sensitive to anthropogenic influences. In the last 50 years, many large infrastructure projects were initiated or implemented in karst region of Bosnia and Herzegovina. As a consequence of hydropower projects rivers of the region are becoming significantly modified and degraded. Temperature and rainfall changes also have significant impact on these habitats. River runoff in many areas has already declined due to overexploitation and climate change.

 

Mostar